پرسشهای نجومی

سیزده‌بدر؛ روز طبیعت و آیین‌های آن

سیزده‌بدر، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، در روز سیزدهم فروردین‌ماه برگزار می‌شود و به نام «روز طبیعت» نیز شناخته می‌شود. این جشن ریشه‌ای عمیق در فرهنگ ایران باستان دارد و به باور بسیاری از پژوهشگران، بخشی از آیین‌های نوروزی است که از دوران هخامنشیان و پیش از آن به یادگار مانده است.

ریشه‌های تاریخی سیزده‌بدر

سیزده‌بدر باوری کهن در میان ایرانیان دارد و برخی معتقدند که این روز به دلیل ارتباط با عدد سیزده، که در برخی فرهنگ‌ها نحس تلقی می‌شود، به بیرون رفتن از خانه و گشت‌وگذار در طبیعت اختصاص داده شده است تا نحسی آن از بین برود. با این حال، در متون کهن ایرانی مانند اوستا و متون پهلوی، عدد سیزده نه‌تنها نحس نبوده، بلکه نشانه‌ای از تکامل و پویایی طبیعت محسوب می‌شده است.

آیین‌ها و رسوم سیزده‌بدر

رفتن به دامان طبیعت: در این روز، ایرانیان به صورت گروهی از شهر خارج شده و به دشت‌ها، باغ‌ها و کوهپایه‌ها می‌روند. هدف از این کار، تجدید روحیه و ارتباط دوباره با طبیعت است.

گره زدن سبزه: دختران و پسران جوان، برای برآورده شدن آرزوهای خود، به ویژه در زمینه ازدواج، سبزه‌های نوروزی را گره می‌زنند و آرزوهای خود را بیان می‌کنند. این رسم برگرفته از باورهای کهن ایرانی درباره پیوند میان طبیعت و سرنوشت انسان است.

پخت غذاهای سنتی: در این روز، غذاهای سنتی مانند آش رشته، کباب و دمنوش‌های گیاهی در فضای باز تهیه و مصرف می‌شود که نشان‌دهنده احترام به طبیعت و حفظ سنت‌های غذایی ایرانی است.

بازی‌ها و تفریحات دسته‌جمعی: بازی‌های گروهی مانند طناب‌کشی، هفت‌سنگ، تاب‌بازی، و مسابقات ورزشی مانند دویدن و شنا در برخی مناطق ایران مرسوم است.

رها کردن سبزه در آب: ایرانیان در پایان روز، سبزه‌های نوروزی را در آب روان رها می‌کنند. این رسم نمادی از پایان جشن‌های نوروزی و سپردن خوش‌یمنی سال نو به طبیعت است.

ابعاد علمی و زیست‌محیطی سیزده‌بدر

سیزده‌بدر علاوه بر جنبه‌های فرهنگی و آیینی، تأثیرات علمی و زیست‌محیطی نیز دارد:

افزایش آگاهی زیست‌محیطی: این روز فرصتی برای ترویج فرهنگ حفاظت از طبیعت، جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست و احترام به منابع طبیعی است.

تأثیر بر سلامت روان: حضور در فضای باز، دریافت نور خورشید، افزایش سطح اکسیژن و ارتباط با طبیعت، موجب کاهش استرس و بهبود سلامت روانی افراد می‌شود.

ترویج سبک زندگی فعال: پیاده‌روی، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های بدنی در این روز، باعث افزایش تحرک و جلوگیری از کم‌تحرکی می‌شود که یکی از چالش‌های اصلی زندگی مدرن است.

روز طبیعت و نقش آن در توسعه پایدار

روز طبیعت به عنوان بخشی از آیین‌های نوروزی، فرصتی برای تأکید بر اهمیت حفظ محیط‌زیست و توسعه پایدار است. در دنیای امروز که با چالش‌هایی مانند آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع طبیعی مواجه هستیم، فرهنگ‌سازی برای حفاظت از طبیعت بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد. برخی راهکارهای مهم برای حفظ محیط‌زیست در این روز شامل موارد زیر است:

مدیریت پسماند: پرهیز از رها کردن زباله در طبیعت و تفکیک پسماندهای خشک و تر

صرفه‌جویی در مصرف آب: استفاده بهینه از منابع آبی و جلوگیری از آلودگی آب‌ها

حفاظت از گونه‌های گیاهی و جانوری: خودداری از آسیب رساندن به درختان، چیدن گل‌ها و شکار حیوانات

استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی یا اشتراکی: کاهش میزان آلاینده‌ها با استفاده از روش‌های حمل‌ونقل پایدار

جمع‌بندی

سیزده‌بدر نه‌تنها یک جشن ملی و فرهنگی است، بلکه فرصتی ارزشمند برای ارتباط عمیق‌تر با طبیعت، تقویت روحیه جمعی، و یادآوری مسئولیت انسان‌ها در قبال محیط‌زیست محسوب می‌شود. این آیین که از هزاران سال پیش در فرهنگ ایرانی جریان دارد، همچنان الهام‌بخش رفتارهای پایدار در حفاظت از منابع طبیعی و حفظ سنت‌های ملی است. بنابراین، حفظ و گسترش این سنت‌ها می‌تواند به ایجاد همبستگی اجتماعی و افزایش آگاهی زیست‌محیطی در جامعه کمک کند.

روز طبیعت، نمادی از پیوند دیرینه انسان با محیط‌زیست و فرصتی برای تأمل در مورد نقش ما در حفظ آن است. هر فرد می‌تواند با رفتارهای مسئولانه و آگاهانه، سهمی در نگهداشت این میراث ارزشمند داشته باشد.

در بسیاری از مناطق فضای میان ستاره ای ابرهای بزرگی از گاز و غبار وجود دارند که آنها را سحابی (به معنای ابر) می‌نامند. سحابیها را به سه گروه رده بندی می‌کنند: سحابیهای نشری- بازتابی و تاریک.
در سحابیهای نشری یک یا چندین ستاره بسیار سوزان (از رده های طیفی Oیا B) جا دارند. این ستاره های بسیار داغ موجب تحریک گازها و درخشش سحابی می‌شوند. نمونه جالب توجهی از این گونه سحابی بزرگ جبار است. این سحابی با چشم غیر مسلح به صورت توده مه آلود کم نوری دیده می‌شود. اگر ستاره ها مقداری سردتر باشند یا اینکه چگالی گازها در سحابی زیاد باشد گازها فقط نور ستاره ها را بازتاب می‌دهند. در این صورت سحابی را بازتابی می‌نامند. سحابی که ستاره های خوشه پروین را در بر گرفته از نوع بازتابی است.
در برخی موارد هم هیچ گونه ستاره ای در درون یا نزدیکی سحابی قرار ندارد. به همین جهت سحابی را تاریک می‌نامند. مشاهده سحابیهای تاریک فقط در صورتی ممکن است که در مقابل سحابیهای نشری یا بازتابی قرار گیرند. سحابیهای تاریک نور ستاره های پشت خود را جذب می‌کنند. اخترشناسان عقیده دارند که ستاره ها در درون این سحابیها متولد می‌شوند. سحابی سر اسبی نمونه جالب توجهی از این گونه سحابیهاست.
جدا از سه گروه سحابیها برخی از سحابیها از ستاره ها تشکیل می‌شوند. ستاره هایی مانند خورشید در پایان زندگی خود یعنی در مرحله غول سرخی لایه های بیرونی جو خود را به صورت سحابی در فضا می‌پراکنند. این سحابیها را سیاره نما می‌نامند. زندگی ستاره های پر جرمتر از خورشید با انفجاری ابرنواختری پایان می‌یابد و سحابی بزرگ و گسیخته ای از انفجار به جا می‌ماند که آن را سحابی باقیمانده انفجار ابرنواختری می‌نامند.

همانطور که می‌دانید فاصله برخی از ستاره ها تا زمین به هزاران سال نوری می‌رسد. اگر اخترشناسان می‌خواستند با محاسبه زمان ارسال و برگشت پرتوهای نوری یا امواج فاصله زمین تا ستاره ها را اندازه بگیرند می‌بایست هزاران و حتی میلیونها سال منتظر می‌ماندند.
دانشمندان ریاضیدان راه حل ساده ای به نام اختلاف منظر یافته اند که با این شیوه می‌توان به راحتی فاصله اجسام دور را محاسبه کرد.برای فهم بهتر ابتدا مثالی می‌زنیم : مدادی را مقابل چشمان خود بگیرید. ابتدا چشم چپ را ببندید و با چشم راست به آن نگاه کنید. بعد چشم راست را ببندید و با چشم چپ به آن نگاه کنید. حتما" به نظرتان آمده که مداد چند سانتی متر جابه جا شده است. با همین روش ساده بود که اخترشناسان توانستند شعاع کره زمین و به دنبال آن فاصله ماه و خورشید از زمین را پیدا کنند.با دانستن فاصله زمین تا خورشید می‌توان به راحتی فاصله زمین تا ستاره ها را محاسبه کرد.
اخترشناسان از یک ستاره مشخص دو عکس به فواصل ۶ ماه از هم می‌گیرند. مقتی این دو عکس را با هم مقایسه می‌کنند به نظر می‌رسد که ستاره چند درجه در آسمان جابه جا شده است. با داشتن فاصله زمین تا خورشید و زاویه ( نصف زاویه ای که به نظر ستاره جابه جا شده ) و به کمک فرمول مثلثاتی ساده می‌توان فورا" فاصله چند سال نوری از زمین تا این ستاره را محاسبه کرد

زمین دور محوری می‌چرخد که اگر این محور را به سمت شمال امتداد دهیم در فاصله بسیار دوری به ستاره قطبی خواهیم رسید. فاصله سباره قطبی از منظومه شمسی ما آنقدر زیاد است که مدار گردش زمین دور خورشید مانند چرخش یک نقطه بسیار ریز می‌ماند. اگر فردی در قطب شمال زمین ایستاده باشد ستاره قطبی را درست بالای سر خود خواهد دید. البته امتداد محور چرخش زمین در فضا ثابت نیست و در یک دوره ۲۶ هزار ساله دور یک دایره می‌چرخد. بطوریکه تا ۲۰۰۰ سال دیگر امتداد محور چرخش زمین به ستاره دیگری به نام نسر واقع (وگا) ختم می‌شود و پس از یک دوره ۲۶۰۰۰ ساله دوباره امتداد محور چرخش زمین با ستاره قطبی فعلی منطبق می‌شود.

زمین هر ۲۴ ساعت یکبار به دور محور خود می‌چرخد. سرعت چرخش زمین در خط استوا تقریباً ۱۶۰۰ کیلومتر بر ساعت است. اما چرا چیزی حس نمی‌کنیم؟

جواب بسیار ساده این است که هر چیزی روی زمین با سرعت ثابت و یکسانی همراه با زمین در حال چرخش است. فقط در صورتی که زمین ناگهان از چرخش بایستد، آن را حس خواهیم کرد. مثل این است که در یک خودرو با سرعت زیادی در حال رانندگی باشید و ناگهان ترمز کنید!

به راندن یک خودرو یا پرواز کردن در یک هواپیما فکر کنید. تا زمانی که رانندگی یا پرواز یکنواخت باشد، می‌توانید خودتان را متقاعد کنید که در حال حرکت نیستید. یک هواپیما با سرعت تقریبی ۸۰۰ کیلومتر بر ساعت یا با نصف سرعت چرخش زمین در خط استوا پرواز می‌کند. اما وقتی در این هواپیما در حال پرواز باشید، اگر چشمانتان را ببندید، اصلاً احساس نمی‌کنید که در حال حرکت هستید. و وقتی مهماندار هواپیما به سمت شما می‌آید و چای را به شما می‌دهد، متوجه می‌شوید که چای به عقب هواپیما ریخته نمی‌شود. علت این است که چای، فنجان و شما همگی با سرعتی یکسان، در حال حرکت هستید.

اکنون به این فکر کنید که چه اتفاقی می‌افتاد اگر خودرو یا هواپیما با سرعت یکسانی حرکت نمی‌کردند، بلکه در عوض سرعت آنها زیاد یا کم می‌شد. در این صورت وقتی مهماندار هواپیما برایتان چای می‌ریخت، چای به این طرف و آن طرف ریخته می‌شد! زمین با سرعت ثابتی در حال حرکت است و ما همگی با آن در حرکتیم، به همین دلیل چرخش زمین را حس نمی‌کنیم. اگر سرعت چرخش زمین به طور ناگهانی افزایش یا کاهش یابد، قطعاً آن را حس می‌کردید.

“چرخش ثابت زمین” باعث شده بود که اجداد ما دربارۀ ماهیت واقعی کیهان حسابی گیج و سردرگم شوند. آنها متوجه شدند که ستاره‌ها، خورشید و ماه همگی در بالای زمین در حال حرکت هستند. از آنجایی که آنها نمی‌توانستند حرکت زمین را احساس کنند، این مشاهده را اینگونه تفسیر می‌کردند که زمین ساکن است و «آسمان‌» (اجرام آسمانی) در بالای سر ما در حرکت هستند، البته به استثناء دانشمند یونانی، «آریستارکوس».

او اولین کسی بود که یک مدل هلیوسنتریک (خورشید مرکزی) از جهان را صدها سال پیش از میلاد پیشنهاد داد. متفکران اعظم جهان برای قرن‌های طولانی ایدۀ ژئوسنتریک (زمین مرکزی در منظومه شمسی) را قبول داشتند. در قرن شانزدهم، مدل هلیوسنتریک کوپرنیک، مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بهتر درک شد.

مدل کوپرنیک که بدون خطا نیست، در نهایت مردم را متقاعد کرد که زمین بر روی محور خودش در زیر ستاره‌ها در حال چرخش است… و همچنین زمین در یک مدار به دور خورشید می‌چرخد. ما چرخش زمین بر روی محور خودش را احساس نمی‌کنیم، زیرا زمین با سرعت ثابتی در حال چرخش است – همچنین با سرعت ثابتی در یک مدار به دور خورشید می‌چرخد – و همگی ما را همانند یک مسافر با خودش حمل می‌کند.

چرا زمین با سرعت ثابت حرکت می‌کند؟ چون چیزی نیست که آن را متوقف کند، از زمانی که منظومه شمسی ما شکل گرفت و سیارات پدید آمدند، به دلیل قانون اینرسی یا لَختی اجسام تمایل دارند حالت خود را همانگونه که هست حفظ کنند، اگر ساکن هستند ساکن بمانند و اگر در حال حرکت هستند به حرکت خود ادامه دهند.

بیگ بنگ: اگر به آسمان شب نگاهی‌ بیندازیم، آن‌ را پر از ستاره می‌بینیم، اما تنها کسر بسیار کوچکی از ستارگان، با چشم غیر مسلح قابل دیدن هستند. تعداد ستاره‌های موجود در ۱۰ هزار میلیارد کهکشان جهان قابل مشاهده برای ما، ۱۰۰ میلیارد تخمین زده می‌شود. این بدین معناست که تقریبا حدود ۱۰ به توان ۲۴ ستاره فقط در محدودۀ دید ما وجود دارد.

به گزارش بیگ بنگ، ستاره ها، این نیروگاه‌های تماشایی، محدوده ی وسیعی از رنگ‌ها و اندازه‌ها را شامل می‌شوند. بسیاری خورشید ما را ناچیز و کوچک می‌دانند، اما سوال اینجاست که غول پیکرترین ستاره کدام است؟ برای تعیین این ستاره ابتدا باید تعریف دقیقی‌ از غول پیکر ارائه دهیم. منظور از غول‌پیکر چیست؟ منظور ستاره‌ای است که بزرگ‌ترین شعاع را داراست یا بیشترین جرم را؟

بزرگترین ستارۀ یافت شده(Stephenson 2-18)

شعاع بزرگترین ستاره‌ی یافت شده که استیفنسن ۱۸-۲ نام دارد حدود ۲۱۵۰ برابر خورشید است و حجم آن ۱۰ میلیارد برابر خورشید است. اگر این ستاره جایگزین خورشید در منظومه شمسی شود، تا مدار زحل پیشروی می‌کند. برای درک بهتر بزرگی‌ این ستاره، این طور می‌توان گفت که حتی نور با وجود سرعت بالایی‌ که دارد برای چرخش یک‌ دور حول ستاره به ۹ ساعت زمان احتیاج دارد.

این ستاره که از نوع غول سرخ است ۲۰ هزار سال نوری با زمین فاصله دارد و در صورت فلکی سپر واقع شده است. هچنین این ستاره به عنوان یکی از پرنورترین ستاره‌های غول سرخ شناخته می‌شود. دمای سطح آن ۳۲۰۰ درجه کلوین، حدود ۴۴۰۰۰۰ برابر پرنورتر از خورشید ماست. به گفتۀ محققان این ستاره در آستانه از دست دادن لایه‌های بیرونی خود قرار دارد و در حال تبدیل شدن به یک متغیر آبی درخشان است.

غول ستاره‌ای بعدی

ستارۀ بزرگ بعدی، UY Scuti نام دارد، ستارۀ ابرغولی که در صورت فلکی سپر قرار دارد. این ستاره در فاصلۀ ۹۵۰۰ سال نوری از زمین واقع شده و از عناصری مانند هیدروژن، هلیوم و سایر عناصر شیمیایی سنگین شبیه به آنچه در خورشید یافت می‌شود، تشکیل شده است. این ستاره همچنین شعاعی ۱۷۰۸ برابر بزرگتر از خورشید دارد.

در نتیجه این ستاره شعاعی در حدود ۱.۲ میلیارد کیلومتر و محیطی‌ برابر ۷.۵ میلیارد کیلومتر دارد. برای درک بهتر بزرگی‌ این ستاره، این طور می‌توان گفت که دور زدن کل این ستاره با هواپیما‌های معمولی‌ موجود، ۹۵۰ سال زمان می‌برد. حتی نور با وجود سرعت بالایی‌ که دارد برای طی‌ کردن این مسیر به ۶ ساعت و ۵۵ دقیقه زمان احتیاج خواهد داشت. اگر این ستاره جایگزین خورشید می‌شد، جایی‌ بین مدار‌های سیاره‌های مشتری و زحل قرار گرفته و لازم به گفتن نیست که زمین به طور کلی‌ بلعیده می‌شد.